پلاک خوانی الکتروموتور سریع ترین روش برای آگاهی از مشخصات فنی یک الکتروموتور و اطلاعاتی درباره ساختار و ویژگی‌های عملکردی آنها است. درک معنی و مفهوم اطلاعات درج شده روی پلاک الکتروموتور به شناسایی ایرادات احتمالی و همچنین اطمینان از مناسب بودن موتور برای یک کاربرد کمک بسیار زیادی می‌کند. پلاک الکتروموتور یک صفحه فلزی یا پلاستیکی است که به بدنه موتور متصل میشود و شامل اطلاعات مهمی در مورد موتور است؛ از جمله این اطلاعات می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- سازنده موتور
- شماره سریال انحصاری موتور
- نوع موتور (AC یا DC)
- ولتاژ ورودی (سه‌فاز یا تک‌فاز)
- جریان ورودی (بر حسب آمپر)
- توان الکتروموتور (برحسب کیلووات یا اسب بخار)
- سرعت خروجی موتور (بر حسب دور در دقیقه یا RPM)
- راندمان موتور
- فرکانس کاری الکتروموتور
- کلاس یا سطح عایق حرارتی موتور
- چرخه کاری موتور
- ارتفاع و دمای استاندارد محیط کار
- سرویس فکتور موتور
- ضریب قدرت یا cosφ
- گواهینامه ها و استانداردهای موتور
در ادامه معنای هر یک از موارد فوق را شرح داده و سپس به بررسی پلاک الکتروموتور از برندهای مختلف می پردازیم.
مشخصات پلاک الکتروموتور
در بخش قبلی، به برخی از اطلاعاتی که روی پلاک الکتروموتور درج میشود اشاره کردیم، اما هر یک از علائم و اطلاعات چه معنایی دارد؟ معنی مشخصات پلاک الکتروموتور به شرح زیر است:
سازنده موتور
یکی از اولین اطلاعاتی که در پلاک یا نیم‌پلیت الکتروموتور (NamePlate) به چشم می‌خورد، نام یا لوگوی شرکت سازنده دینام است.
شماره سریال یا مدل موتور
شماره سریال موتور یک شناسه منحصر به فرد است که توسط شرکت سازنده به یک الکتروموتور خاص اختصاص داده میشود. اگر موتور نیاز به تعمیر یا تعویض قطعه خاصی داشته باشد، با استفاده از شماره سریال موتور می‌توان به سرعت نوع آن را تشخیص داد و قطعه مورد نظر را تهیه کرد.
نوع موتور
الکتروموتورها به صورت کلی به دو دسته AC (جریان متناوب) و موتور DC (جریان مستقیم) تقسیم بندی می‌شوند. معمولاً نوع موتور را روی پلاک آن مشخص می‌کنند، زیرا برای تعیین منبع تغذیه و انتخاب مدار کنترل بسیار ضروری است.
میزان ولتاژ ورودی
یکی دیگر از مهمترین اطلاعاتی که می‌توان در پلاک الکتروموتور دید، میزان ولتاژ ورودی برای کارکرد ایمن و کارآمد موتور است. ولتاژ ورودی بر حسب ولت، و با علامت (V) مشخص میشود.
میزان جریان ورودی
جریان ورودی نشان دهنده میزان جریان الکتریکی است که موتور در حین کار می‌کشد. معمولاً بر حسب آمپر و با علامت (A) نشان داده می شود. تعیین میزان جریان ورودی در سربندی و سیم کشی موتور و همچنین حفاظت مدار بسیار مهم است.
توان الکتروموتور
توان الکتروموتور بر حسب اسب بخار (HP) یا کیلووات (KW) بیان میشود و توان خروجی موتور را مشخص می‌کند. توان الکتروموتور یکی از پارامترهای بسیار مهم برای تطبیق موتور با کاربرد مورد نظر است. برای کسب اطلاعات بیشتر، مقاله فرمول محاسبه توان موتور الکتریکی سه فاز را مطالعه فرمایید.
سرعت خروجی موتور
منظور از سرعت خروجی موتور، سرعت چرخش شفت خروجی است و بر حسب دور بر دقیقه بوده و با علامت (RPM) مشخص میشود. سرعت موتور به انتخاب دقیق‌تر الکتروموتور به خصوص در کاربردهایی که نیاز به سرعت مشخصی دارند، کمک می‌نماید.
راندمان الکتروموتور
راندمان الکتروموتور نشان دهنده توانایی مؤثر موتور در تبدیل انرژی الکتریکی به مکانیکی است. این مقدار به صورت درصد بیان میشود و دید خوبی در مورد بهره‌وری الکتروموتور ارائه می‌دهد. هرچه مقدار راندمان به 100% نزدیک‌تر باشد، هزینه مصرف برق الکتروموتور کمتر خواهد شد. به طور کلی چهار سطح راندمان برای موتورهای الکتریکی وجود دارد که عبارتند از:
- IE1: کارایی استاندارد
- IE2: راندمان بالا
- IE3: راندمان برتر
- IE4: راندمان فوق العاده عالی
فرکانس الکتروموتور
فرکانس الکتروموتورهای AC، نشان دهنده فرکانس الکتریکی است که موتور برای کار در آن محدوده طراحی شده است و بر حسب هرتز (Hz) بیان میشود. در اکثر مناطق فرکانس الکتروموتور با توجه به فرکانس شبکه برق، بین 50 تا 60 هرتز تعیین میشود.
کلاس عایق حرارتی موتور
کلاس عایق حرارتی موتور، نشان دهنده حداکثر دمایی است که موتور بدون به خطر افتادن ایمنی یا عملکرد خود می‌تواند تحمل کند؛ به عبارت دیگر، کلاس عایق حرارتی، سطح حرارت قابل تحمل توسط مواد عایق سیم پیچ های موتور را مشخص می‌کند. کلاس عایق حرارتی به 5 دسته زیر تقسیم میشود:
- Class A برابر 105 درجه سانتی گراد
- Class E برابر 120 درجه سانتی گراد
- Class B برابر 130 درجه سانتی گراد
- Class F برابر 155 درجه سانتی گراد
- Class H برابر 180 درجه سانتی گراد
برای کسب اطلاعات بیشتر، مقاله کلاس حرارتی الکتروموتور را مطالعه فرمایید.
چرخه کاری موتور یا duty cycle
چرخه کاری موتور یا چرخه وظیفه، به مدت زمان کار و شرایط بار روی موتور اشاره دارد تا موتور بدون داغ شدن بیش از حد، مورد استفاده قرار گیرد. بیشتر موتورهای موجود در ایران از نوع کار دائم هستند که با علامت (Duty S1) نمایش داده می‌شوند، اما ممکن است با توجه به کاربرد مد نظر، یک موتور به عنوان کار دائم، کار متناوب و … مشخص شود. Duty cycle در استاندارد NEMA در 10 گروه تقسیم بندی و معرفی میشود.
| S1 |
الکتروموتور می‌تواند در بار نامی و بدون افزایش دما در مدت زمان طولانی کار کند. |
| S2 |
الکتروموتور در بازه‌ی زمانی مشخصی کار می‌کند. مدت زمان کار در بار نامی از مدت زمان توقف و کاهش دما الکتروموتور کوتاه‌تر است. بازه‌های 10، 30، 60 و 90 دقیقه برای کار توصیه میشود. |
| S3 |
بسیار شبیه S2 است با این تفاوت که دمای موتور به دمای محیط نمی‌رسد. به صورت درصدی از زمان کار و استراحت الکتروموتور در حالت بار کامل بیان میشود. طبق فرمول 100NN+R محاسبه میشود که N زمان کار و R زمان استراحت موتور است. همچنین مقادیر توصیه شده به صورت 15، 25، 40، 60 درصد است. |
| S4 |
موتور دارای یک چرخه راه اندازی سنگین، کار با بار نامی و توقف است. در این دسته، موتور با ترمز مکانیکی متوقف می شود و پروسه ایستادن تاثیری روی افزایش دمای سیم پیچ ندارد. |
| S5 |
موتور دارای یک چرخه راه اندازی سنگین، کار با بار نامی و توقف با ترمز الکتریکی است. در این دسته تأثیر راه اندازی و توقف با ترمز الکتریکی هم روی افزایش دمای سیم پیچ لحاظ شده است. |
| S6 |
در این گروه موتور دائم روشن است ولی دائماً با بار نامی کار نخواهد کرد. مقادیر توصیه شده برای بازه کاری 10 دقیقه ای معادل 15 ، 25 ، 40 و 60 درصد است. |
| S7 |
موتور دائم روشن است و چرخه کاری آن به صورت راه‌اندازی، کار با بار نامی و ترمز الکتریکی تکرار میشود. |
| S8 |
در این گروه موتور دائم کار بوده و چرخه‌های راه‌اندازی، تغییر سرعت و ترمز الکتریکی آن بی وقفه تکرار میشود. انتخاب سرعت در این موتور با تغییر قطب ها انجام میشود و بار در هر سرعت مقدار ثابتی دارد. |
| S9 |
در این دسته میزان بار و سرعت به صورت غیر منظم تغییر می کند. |
| S10 |
در این گروه تعداد مشخصی بار و سرعت مجزا وجود دارد. |
ارتفاع و دمای استاندارد محیط کار الکتروموتور
برخی از شرکت‌های سازنده الکتروموتور، حداکثر ارتفاع و دمای استاندارد محیط کار الکتروموتور را نیز روی پلاک درج می‌کنند؛ البته در بیشتر موتورها این اطلاعات داخل کاتالوگ یا دیتاشیت محصول ذکر میشود. دمای استاندارد محیط کار به تعیین اینکه موتور به خنک کننده‌های اضافی مانند اکسترنال فن نیاز دارد یا نه، کمک می‌کند.
سرویس فاکتور الکتروموتور
سرویس فاکتور یا ضریب سرویس نشان دهنده میزان اضافه باری است که الکتروموتور می‌تواند تحمل کند. گاهی نیاز است که توان خروجی موتور به بیشتر از حد نامی خود برسد به عبارتی سرویس فاکتور مشخص کننده ضریب قابل اعمال به موتور بدون آسیب رسیدن به آن است. به عنوان مثال سرویس فاکتور 1.15 بیانگر این است که موتور تا 15 درصد بیشتر از بار نامی خود را می‌تواند به صورت ایمن تحمل نماید. البته استفاده مداوم از الکتروموتور با اضافه بار، منجر به کاهش راندمان و طول عمر آن می شود.
ضریب قدرت موتور
ضریب قدرت موتور که با علائم P.F یا cos φ نشان داده می شود، کمیتی است که کارایی الکتروموتور را در بار کامل توصیف می‌کند. ضریب قدرت نسبت توان نامی (kW) موتور به توان ظاهری (kVA) آن است و عددی بین 0 و 1 است.
گواهینامه ها و استانداردهای موتور
پلاک الکتروموتور حاوی گواهینامه‌های استاندارد مخصوص الکتروموتور نیز هست و این استاندارد‌ها نشان دهنده این است که موتور تحت چه شرایط خاصی می‌تواند کار کند. در همین راستا مقاله استانداردهای موتورهای صنعتی را مطالعه فرمایید.
جدول پلاک خوانی موتور سه فاز
پلاک یک موتور سه‌فاز چه اطلاعاتی دارد و نحوه‌ی خواندن آن به چه صورت است؟ برای پاسخ به این سوال‌ها بهتر است پلاک زیر ببینید و باهم مروری بر اطلاعات روی پلاک الکتروموتور سه فاز انجام دهیم و علائم اختصاری آن را بررسی کنیم.
| ردیف |
علامت |
عنوان |
توضیحات |
| 1 |
 |
سازنده موتور |
این الکتروموتور برند WEG و ساخت کشور برزیل است. |
| 2 |
3∼ |
تعداد فازها |
این الکتروموتور سه‌فاز است. |
| 3 |
V-Δ/Y |
ولتاژ نامی |
نشان دهنده این است که موتور برای چه ولتاژی طراحی شده است. موتورها تا +/-10% این میزان را می توانند تحمل کنند. همچنین سایر پارامترها مانند توان، راندمان، گشتاور، جریان و فرکانس با توجه به این ولتاژ مشخص شده اند و استفاده از موتور در خارج از این ولتاژ منجر به عملکرد متفاوت آن خواهد شد. |
| 4 |
DUTY=S1 |
چرخه کاری |
موتورهای DUTY S1 برای کار مداوم طراحی شده اند؛ چرخه کاری نشان دهنده این است. مدت زمانی است که موتور می تواند تحت بار نامی خود به طور ایمن کار کند. |
| 5 |
IE3-91.2% |
کد راندمان |
نشان دهنده درصدی از انرژی الکتریکی ورودی است که به انرژی مکانیکی در شفت خروجی تبدیل می شود. هرچه راندمان به 100% نزدیک تر باشد، مصرف برق الکتروموتور بهینه تر و کم هزینه تر خواهد بود. |
| 6 |
FRAME=132M-04 |
سایز فریم |
سایز فریم موتور مشخصات نصب آن مانند پایه‌ها، قطر شفت و … را تعیین می‌کند. معمولاً در موتورهای IEC سایز کوچک، سایز فریم یک عدد دو رقمی است که ارتفاع شفت از پایین پایه‌ها را برحسب میلی متر نشان می‌دهد. اما در موتورهای سایز بزرگتر، سایز فریم یک عدد 3 رقمی است که دو رقم اول ارتفاع شفت تا پایه را نشان داده و عدد سوم، ابعاد سوراخ پیچ های پایه را نشان می‌دهد. |
| 7 |
IP55 |
درجه حفاظتی |
سیستم IEC برای اندازه گیری میزان محافظت موتور در برابر آلودگی های محیط از یک عدد دو رقمی استفاده می‌کند. رقم اول بعد از IP بین 0 تا 6 بوده و میزان محافظت موتور در برابر ذرات جامد و گرد و غبار را نشان می‌دهد و رقم دوم، بین 0 تا 8 بوده و میزان محافظت در برابر مایعات را نشان می‌دهد. |
| 8 |
INS. CL. = F |
کلاس عایق حرارتی |
این موتور دارای کلاس عایق F است و تحمل حرارتی آن، 155 درجه سانتی گراد است. |
| 9 |
Δt = 80 K |
حداکثر افزایش دما |
هر کلاس عایق حرارتی، حداکثر افزایش دمای سیم پیچ موتور را مشخص می‌کند. علاوه بر این میزان افزایش دمای نقاطی از سیم‌پیچ که توسط سیم پیچ‌های دیگر احاطه شده‌اند را نیز مشخص می‌کند. |
| 10 |
Hz = 50 - 60 |
فرکانس |
این مقادیر، فرکانس برق ورودی را نشان می‌دهد که موتور برای کار در آنها طراحی شده است؛ اگر موتور برای کار در دو فرکانس مختلف طراحی شده است، باید عوامل دیگری که در فرکانس‌های ورودی مختلف تغییر می‌کنند نیز روی پلاک مشخص شود. به عنوان مثال در این پلاک، توان در فرکانس‌های مختلف تغییر می‌کند. |
| 11 |
KW |
توان نامی موتور |
توان یا قدرت نامی موتور، مشخص کننده میزان گشتاور موتور در سرعت نامی است. |
| 12 |
min-1 |
سرعت نامی موتور |
سرعت نامی، سرعتی است که در آن، موتور گشتاور نامی را در خروجی ارائه می‌دهد و معمولاً بر اساس rpm یا دور در دقیقه ارائه میشود؛ اما در این پلاک با علامت ذکر شده بیان شده است که تفاوتی با دور در دقیقه ندارد. |
| 13 |
A |
جریان نامی |
جریان نامی با توان خروجی، ولتاژ و فرکانس موتور در ارتباط است؛ اگر ولتاژ ورودی موتور کمتر از مقدار مشخص شده باشد، جریان با مقدار ذکر شده روی پلاک متفاوت خواهد بود. |
| 14 |
P.F |
ضریب قدرت |
ضریب قدرت موتور، بیانگر نسبت توان فعال بر حسب کیلووات به توان ظاهری (VA) است که به صورت عددی بین 0 و 1 بیان میشود. |
| 15 |
.AMB |
دمای محیط (Ambient Temperature) |
حداکثر دمای محیط است که موتور می تواند در آن کار کند. |
| 16 |
S.F. = 1.00 |
سرویس فاکتور |
سرویس فاکتور نشان دهنده مقدار اضافه باری است که موتور می تواند تحمل کند. به عنوان مثال نباید از موتورهای دارای سرویس فاکتور 1، انتظار تحمل باری بیشتر از مقدار درج شده در پلاک را داشت. |
| 17 |
.ALT |
ارتفاع محیط |
این پارامتر پلاک الکتروموتور، نشان دهنده حداکثر ارتفاعی (بالاتر از سطح دریا) است که موتور می تواند در آن کار کند. در ارتفاع کمتر از این مقدار، موتور با دمای خنک تری و بهتری کار می کند و در ارتفاع بیشتر، موتور داغ می شود. |
| 18 |
Motor Weight |
وزن موتور |
این مقدار وزن الکتروموتور را نشان می دهد که در این موتور 78 کیلوگرم است. |
| 19 |
Serial Number |
شماره سریال موتور |
شماره سریال الکتروموتور، عددی است به صورت منحصر به فرد برای یک دستگاه توسط شرکت سازنده درج می شود؛ دانستن این شماره می تواند هنگام ارتباط با تولید کننده یا واحد خدمات پس از فروش، به شناسایی سریع تر و بهتر موتور کمک زیادی نماید. |
| 20 |
Lubrication |
نوع روغن یا گریس مورد نیاز موتور |
به عنوان مثال در این موتور MOBIL POLYREX EM نوعی گریس مخصوص است که توسط شرکت سازنده برای روانکاری بلبرینگ های موتور پیشنهاد شده است. |
پلاک خوانی موتور سه فاز موتوژن
شرکت موتوژن یکی از معروفترین تولیدکنندگان الکتروموتور ایرانی است و محصولات این شرکت به دلیل کیفیت بالا طرفداران زیادی دارند. اطلاعات روی پلاک موتور سه‌فاز موتوژن، تفاوت چندان زیادی با مطالبی که گفته شد ندارد؛ با این حال به بررسی یکی از موتورهای این شرکت می‌پردازیم. پلاک خوانی موتور سه‌فاز موتوژن به شرح زیر است. برای خرید الکتروموتور موتوژن با کارشناسان فروش در تماس باشید.
| ردیف |
علامت |
مفهوم |
توضیحات |
| 1 |
112M4 |
type |
تیپ موتور، شامل اندازه فریم |
| 2 |
S1 |
چرخه کاری |
مناسب برای دائم کار |
| 3 |
PH |
تعداد فازها |
3 فاز |
| 4 |
KW |
توان خروجی موتور |
4 کیلووات 5.5 اسب |
| 5 |
HZ |
فرکانس تغذیه |
50 هرتز |
| 6 |
A |
جریان ورودی موتور |
در دو حالت ستاره و مثلث بیان میشود که در حالت ستاره جریان 4.9 آمپر است و در حالت مثلث 8.5 آمپر |
| 7 |
V |
ولتاژ ورودی |
ولتاژ در حالت ستاره 660 ولت و در حالت مثلث 380 ولت است. |
| 8 |
CL |
کلاس عایق حرارتی |
کلاس F و عایق حرارتی تا 155 درجه سانتی گراد |
| 9 |
IP |
درجه حفاظتی |
54، مقاومت در برابر گرد و غبار و پاشش قطرات آب |
| 10 |
SN |
شماره سریال موتور |
1804 |
| 11 |
cosφ |
ضریب قدرت الکتروموتور |
0.84 |
| 12 |
IM |
نوع نصب موتور |
حالت نصب B3 = همراه با پایه |
| 13 |
IVIC |
سطح مجاز استرس عایقی |
سطح مجاز استرس عایقی |
| 14 |
RPM |
سرعت موتور |
1420 دور در دقیقه |
| 15 |
Kg |
وزن الکتروموتور |
30.9 کیلوگرم |
| 16 |
IEC |
استاندارد کمیسیون بین المللی برق |
60034 |
پلاک الکتروژن
کدی که در پلاک الکتروژن نوشته می شود بیان کننده مشخصات ابعادی فریم موتور الکتروژن، و اطلاعات متمایز کننده مخصوص تولید کننده آن است. استاندارد IEC از سیستم معین برای طبقه بندی عایق سیم پیچی استفاده می کند. این بر مبنای بیشترین درجه حرارتی است که مواد عایقی می توانند بصورت پیوسته بدون از دست رفتن یا کاهش طول عمر موتور تحمل کنند. کلاس های عایقی با حروف A، E ، B ، F نشان داده می شوند. برای مثال کلاس عایقی پلاک الکتروموتور الکتروژن نشان داده شده F است و می تواند تا 110 درجه سانتیگراد افزایش دما داشته باشد. در زیر عکس پلاک الکتروموتور سه‌فاز الکتروژن را مشاهده می‌کنید که با توجه به اطلاعات بیان شده می‌توانید از روی پلاک مقادیر را بخوانید.
نتیجه گیری
همانطور که دیدید، با کمک پلاک الکتروموتور به راحتی می‌توانید بسیاری از مشخصات فنی الکتروموتور تک فاز، سه فاز و حتی موتور کولر و سایر انواع دینام های صنعتی را بررسی کنید. با این حال بعضی از مشخصات فنی در پلاک درج نمی‌شوند و باید به کاتالوگ یا دیتاشیت محصول مراجعه کنید. در قسمت بانک کاتالوگ وبسایت کالا صنعتی، کاتالوگ بیشتر برندهای الکتروموتور را به رایگان در اختیار شما گذاشته‌ایم. همچنین می‌توانید با کارشناسان این وبسایت تماس گرفته و از مشاوره تخصصی رایگان در هر مرحله از انتخاب، خرید، نصب، راه‌اندازی، تعمیر و نگهداری الکتروموتورها بهره مند شوید.
در تعیین IEC از حروف و اعداد استفاده می‌کنند و به عبارتی، کد IC بیانگر نحوه خنک کاری در استاندارد IEC است. یک کد اختصاصی برای هر کدام از روش‌های خنک کاری وجود دارد. از موتورهای کوچک خنک شونده با فن تا موتورهای بزرگ خنک شده با مایعات. کدها می‌توانند تا حدودی پیچیده باشند. تا چهار حرف، کد چهار رقمی. در ادامه مقدار کمی در مورد کدهای متداول “به‌صورت خلاصه” توضیح داده‌شده است. اما خوب است بدانید به طور کلی دو روش متداول برای خنک کاری در موتورهای الکتریکی رایج است. روش IC411 و IC416.
روی پلاک موتور به دنبال علائم KW، HP یا Power باشید؛ این علائم بیانگر توان الکتروموتور است. برای به دست آوردن توان بر حسب اسب کافی است توان بر حسب کیلووات را در 1.34 ضرب کنید. به عنوان مثال: (1KW)*1.34=1.5HP برای مطالعه بیشتر در مورد توان الکتروموتورها می‌توانید مقاله "فرمول محاسبه توان موتور الکتریکی سه فاز" را مطالعه کنید.