راهنمای کامل تعمیر، نگهداری و عیب یابی الکتروموتور تکفاز و سه فاز

الکتروموتورها معمولا پرکاربردترین تجهیزاتی هستند که در صنایع و واحدهای تولیدی استفاده می‌شوند. اهمیت این دستگاه‌ها به اندازه‌ای است که اگر خراب شوند، فرایندهای صنعتی را دچار اشکال می‌کنند و خسارت‌های مالی به بار می‌آورند. بنابراین توصیه می‌شود پیش از آن‌که الکتروموتور خراب شود، اقدامات پیشگیرانه لازم برای سرویس و نگه‌داری آن‌ها انجام شود. 

توجه داشته باشید که الکتروموتور نیز مانند هر دستگاه صنعتی دیگری به مرور زمان دچار استهلاک می‌شود، اما مهم آن است که در صورت مشاهده هرگونه علائم خرابی، با عیب یابی الکتروموتور از وارد شدن خسارت‌های بیشتر به دستگاه جلوگیری شود. تعمیر الکتروموتورهای صنعتی، یک کار تخصصی است ولی عیب یابی آن‌ها نیاز به دانش فنی خاصی ندارد.

در این مقاله قصد داریم به طور کامل، علل خرابی الکتروموتور و نیز علائم و نشانه‌های خرابی آن را بررسی کنیم؛ پس تا انتهای این مقاله کاربردی با ما همراه باشید.

علل خرابی الکتروموتور سه فاز و تک فاز

الکتروموتورها به دلیل کاربرد فراوان و شرایط کاری معمولا سخت و خشن در محیط‌های صنعتی، دچار استهلاک و خرابی می‌شوند. در این میان به دلایل استفاده بیشتر از الکتروموتور سه فاز نسبت موتور تک فاز در صنعت، خرابی در آن‌ها هم بیشتر است. 

در ادامه دلایل خرابی الکتروموتورها را با هم بررسی می‌کنیم:

گرمای بیش از حد و درجه حرارت بالا

تقریبا بیش از نیمی از خرابی‌ها در عایق الکتروموتورها به خاطر حرارت بیش از حد ایجاد می‌شود. این مشکل می‌تواند به دلیل بار اضافی و بیش از ظرفیت موتور، تهویه نامناسب، یا استفاده از موتور در محیط‌های با دمای بالا به وجود آید. گرمای زیاد می‌تواند باعث آسیب به سیم‌پیچ‌ها و عایق‌های موتور شود.

اضافه جریان

کشیده شدن جریانی بیش از جریان مجاز سیم‌پیچ‌های الکتروموتور ممکن است به خراب شدن عایق یا سوختن سیم‌پیچ منجر شود.

وجود آلودگی و ذرات گرد و غبار

آلودگی محیطی نظیر گرد و غبار، مواد شیمیایی و خاک از جمله عوامل خارجی هستند که می‌توانند با ورود به الکتروموتور سبب خرابی آن شوند. ورود هرگونه ذرات خارجی به درون محفظه موتور به یاتاقان‌ها و سیم‌پیچ‌های الکتروموتور صدمه وارد خواهد کرد. وجود آلودگی و گرد و غبار همچنین امکان جریان هوا و تبادل دمایی در موتور را کاهش می‌دهد.

وجود رطوبت

نفوذ رطوبت به داخل الکتروموتور یکی از عواملی است که می‌تواند منجر به خرابی‌های جدی به ویژه در سیم‌پیچ‌ها و قطعات داخلی آن شود. نفوذ رطوبت به الکتروموتور ممکن است در اثر وجود رطوبت در محیط، خراب بودن درب، پوشش‌ها یا درزگیرهای موتور و یا شرایط نگهداری نامناسب رخ دهد.

وجود رطوبت در موتور باعث تضعیف عایق سیم‌پیچ‌های موتور، زنگ زدگی و خوردگی قطعات فلزی و کاهش عملکرد آن می‌شود.

لرزش

لرزش و ارتعاش در الکتروموتور که به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود ممکن است باعث آسیب دیدن قطعات داخلی آن شود. یکی از شایع‌ترین علل ارتعاش در الکتروموتور، عدم تعادل در روتور است. این مشکل می‌تواند به دلیل مشکلاتی مانند نصب نادرست روتور، انحراف در شفت، یا تجمع گرد و غبار و کثیفی روی روتور به وجود آید. این عدم تعادل باعث می‌شود که موتور به طور یکنواخت نچرخد و ارتعاش ایجاد شود.

یکی دیگر از دلایل اصلی لرزش و ارتعاش در موتور، خرابی یا فرسودگی یاتاقان‌ها و بلبرینگ‌ها است که باعث می‌شود روتور به خوبی در موقعیت صحیح خود قرار نگیرد. تنش‌های مکانیکی در اثر بارهای نامتوازن متصل به موتور نیز می‌تواند باعث لرزش و ارتعاش ناخواسته شود. 

در حالتی دیگر وجود ایراد یا اتصال کوتاه در سیم‌پیچ‌ها، مشکلات در سیستم برق‌رسانی یا میدان مغناطیسی موتور می‌تواند باعث ناهماهنگی در حرکت روتور و ایجاد ارتعاش شود. 

روانکاری نامناسب

از آنجا که بلبرینگ‌ها در هنگام چرخش مدام تحت فشار و سایش قرار می‌گیرند، اگر به‌طور منظم و به مقدار کافی روانکاری نشوند، اصطکاک بین اجزای بلبرینگ افزایش می‌یابد و موجب سایش شدید آن می‌شود. این مشکل باعث ایجاد صدای غیرعادی، کاهش کارایی، خرابی بلبرینگ‌ها و متوقف شدن موتور شود.

روانکاری مناسب کمک می‌کند تا اصطکاک میان اجزای متحرک موتور کاهش یابد و حرارت اضافی تولید نشود. در غیر این صورت با افزایش اصطکاک، دمای موتور بالا می‌رود و به سیم‌پیچ‌ها و عایق‌ها آسیب می‌رساند و در نهایت ممکن است باعث سوختن موتور شود.

 پنج مورد از نشانه های خرابی الکتروموتور تکفاز و سه فاز

5 مورد از نشانه های خرابی الکتروموتورها که نسبت به سایر موارد احتمال وقوع بیشتری دارند، در ادامه بیان می شود:

1. عدم شروع به کار الکتروموتور

عدم راه‌ اندازی ممکن است به دلایل مختلفی مانند خرابی منبع تغذیه، آسیب در سیم کشی یا نقص در مکانیزم راه اندازی موتور باشد. در صورت بروز این مشکل حتماً موارد زیر را در عیب یابی الکتروموتور بررسی کنید:

• اتصالات برق (احتمال قطعی اتصالات)
• وضعیت یاتاقان ها (احتمال مالیده شدن روتور به استاتور)
• فیوز یا کلید خودکار (احتمال قطعی)
• خازن (ممکن است خازن مناسب توان الکتروموتور نباشد)

2. داغ شدن موتور و یاتاقان ها تحت بار

داغ شدن موتور و یاتاقان‌ها تحت بار یکی از مشکلات رایج در انواع الکتروموتور تک فاز و سه فاز است و در اثر عواملی مانند اعمال بار بیش از حد روی موتور، خرابی عایق‌های حرارتی و یا نقص در سیستم خنک کننده الکتروموتور به وجود می‌آید. گرمای بیش از حد موتور می‌تواند منجر به آسیب‌دیدگی آن و یا خطر آتش‌سوزی گردد، بنابراین باید فوراً علت آن شناسایی و اقدامات لازم برای عیب یابی الکتروموتور صورت گیرد. در خیلی از مواقع اتصال غلط و سربندی اشتباه، موجب داغ شدن و آسیب دیدگی دینام می‌شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص سربندی الکتروموتور، پیشنهاد می‌کنیم مقاله آزمایش سیم پیچ و سربندی الکتروموتور تک فاز را مطالعه فرمایید.

به طور کلی باید الکتروموتور را متناسب با ظرفیت مورد نیاز انتخاب نمود؛ حال اگر موتور متناسب با توان مد نظر است می‌توانید با بررسی موارد زیر حرارت غیر معمول الکتروموتور را ریشه‌یابی کنید:

• مناسب بودن دمای محیط و تهویه اطراف آن
• تمیز بودن پوسته الکتروموتور برای انتقال حرارت؛ در این راستا مقاله ملاحظات مربوط به تمیز کردن و شستشوی الکتروموتور را بخوانید.
• بررسی سیستم خنک کننده الکتروموتور
• میزان جریان راه اندازی و وضعیت تجهیزات اضافه بار
• بررسی عیوب، عدم تراز بودن، سایش فن یا روتور، خمیدگی شفت، آسیب دیدگی یاتاقان‌ها و ... که باعث افزایش اصطکاک و در نتیجه افزایش دمای کارکرد سیستم می شوند.
• ولتاژ فازها و تقارن آن‌ها
• وضعیت استاتور

3. لرزش بیش از حد موتور

لرزش بیش از حد موتور نشانه ناهماهنگی اجزای آن و یا اعمال بار نامتعادل به دینام است؛ علاوه بر این ممکن است نشانه ای از فرسودگی یاتاقان ها یا شل بودن پیچ و مهره های نصب الکتروموتور باشد. برای جلوگیری از آسیب بیشتر به موتور و تجهیزات مرتبط با آن باید فوراً به این مشکل نیز رسیدگی شود.

4. کم شدن قدرت و گشتاور الکتروموتور

کم شدن قدرت و گشتاور الکتروموتور ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:

• وجود بار غیرعادی 
• ایراد در سیستم برق‌رسانی
• خرابی سیم‌پیچ‌ها

5. صدای غیر معمول موتور و یاتاقان ها در هنگام کار

در صورتی که متوجه صدای غیر معمول موتور و یاتاقان‌ها در هنگام کار مانند صدای ساییدن، جیغ یا خراش یا کوبیدن شدید، به احتمال زیاد یاتاقان‌های موتور دچار مشکل شده‌اند. هنگامی که موتور سر و صدای زیادی تولید می‌کند می‌توان مانند حالت قبلی یکسری نکات را به ترتیب بررسی کرد تا منشأ صدا و نویز تشخیص داده شود. بنابراین برای عیب یابی الکتروموتور باید موارد زیر را چک کنید:

• تجهیزات انتقال قدرت الکتروموتور مانند تسمه، پولی و کوپلینگ‌ها را بررسی و در صورت نیاز تعویض کنید.
• وضعیت اتصالات و نصب موتور و میزان سفتی پیچ های محل اتصال آن را بررسی نمایید.
• تراز بودن الکتروموتور و بررسی وضعیت اتصال موتور و شفت‌ها.
• بررسی تماس روتور و استاتور؛ اگر روتور و استاتور با یکدیگر در تماس هستند باید با تعمیر یا تعویض یاتاقان، هم مرکز شوند.)
• چک کردن یاتاقان‌ها و روغنکاری آن‌ها در صورت نیاز
• متقارن بودن ولتاژ فازها و سه فاز کار کردن الکتروموتور

همچنین اگر یاتاقان‌ها سر و صدای زیادی دارند یا بیش از حد داغ می‌شوند، باید اقدامات لازم جهت عیب یابی الکتروموتور انجام گیرد؛ از جمله:

• نحوه بارگذاری (میزان اضافه بودن بار روی بیرینگ ها بررسی شود) و در صورت اضافه بار، تمهیدات لازم انجام گیرد. (حذف اضافه بار یا استفاده از الکتروموتور مناسب)
• نامیزان بودن و خمیدگی شافت‌ها که باعث ایجاد فشار روی یاتاقان‌ها می‌شود را بررسی کنید.

در نهایت، اگر تمامی اقدامات فوق را جهت عیب یابی الکتروموتور انجام دادید ولی همچنان صدای یاتاقان‌ها در هنگام کار غیرعادی بود و یا حرارت بسیار زیادی تولید می‌کردند، باید آن‌ها را تعویض کنید.

در اینجا جدول کاملی از مشکلات و خرابی‌های الکتروموتورها به همراه علت احتمالی، نشانه‌ها، روش‌های تشخیص و راه‌حل‌ها تدوین شده است:

در صورت بروز هرگونه اشکالی در عملکرد الکتروموتور و به کمک این جدول می‌توانید ایراد به وجود آمده را به‌خوبی شناسایی و راه‌حل‌های مناسب را برای رفع آن پیدا کنید. البته توجه داشته باشید که با مراقبت و نگهداری منظم، می‌توان از بروز بسیاری از خرابی‌ها جلوگیری کرد.

هزینه تعمیر الکتروموتور چقدر است و آیا توجیه اقتصادی دارد؟

هزینه تعمیر الکتروموتور متغیر است و به عوامل مختلفی بستگی دارد. در اینجا برخی از عوامل تاثیرگذار بر هزینه تعمیر الکتروموتور را بررسی می‌کنیم:

1. نوع و برند الکتروموتور:

الکتروموتورهای صنعتی بزرگ‌تر و با تکنولوژی پیشرفته‌تر معمولاً هزینه تعمیر بالاتری دارند؛ همچنین ممکن است برندهای خاص یا معتبر بازار هزینه‌های بالاتری برای تعمیر و قطعات یدکی داشته باشند.

2. نوع و مقدار خرابی:

معمولا هزینه‌های خرابی مربوط به اجزای ساده‌تر الکتروموتور مانند بلبرینگ‌ها و سوئیچ‌ها پایین‌تر است، اما اگر مشکل مربوط به سیم‌پیچ‌ها، روتور، استاتور یا سیستم‌های پیچیده‌تر باشد، هزینه تعمیر ممکن است بسیار بالا باشد. 

3. پیچیدگی تعمیر و هزینه خدمات تعمیرکار:

معمولا در تعمیراتی که نیاز به زمان و دقت بیشتری داشته باشد مثل سیم‌پیچی موتور و بازسازی روتور، هزینه بیشتری پرداخت می‌شود، اما تعمیرات سریع و ساده، معمولاً هزینه کمتری دارند. همچنین نرخ دستمزد تعمیرکاران به تخصص و تجربه آن‌ها بستگی دارد. 

البته توجه داشته باشید در مواقعی که خرابی الکتروموتور جدی باشد، بایستی بین تعمیر و خرید الکتروموتور جدید، تصمیم بگیرید.

در موارد زیر پیشنهاد می‌شود که گزینه خرید الکتروموتور جدید را انتخاب کنید:

• خرابی‌های جزئی مانند بلبرینگ‌ها یا سوئیچ‌ها را با هزینه کم می‌توان تعمیر کرد، اما اگر خرابی سیم‌پیچ‌ها، روتور یا استاتور تعمیرات پیچیده‌ای دارد یا تعویض این قطعات گران‌قیمت است.
• بهتر است موتورهای قدیمی با قطعات فرسوده و مستهلک را به دلیل نیاز به تعمیر احتمالی در آینده.
• در صورت زمان‌بر شدن و پرهزینه بودن تعمیرات، مخصوصا برای فرایندهای صنعتی و تولیدی که زمان اهمیت زیادی دارد، اولویت با خرید الکتروموتور جدید است. 

چگونه عمر مفید الکتروموتور را افزایش دهیم؟

الکتروموتورها تجهیزات مهم، پرکاربرد و معمولا گران‌قیمتی هستند و به همان نسبت که انتظار می‌رود طولانی مدت در خدمت صنایع و واحدهای تولیدی باشند، بایستی به‌خوبی و به طور منظم سرویس و رسیدگی شوند.

در ادامه چند روش رایج نگهداری از الکتروموتور برای افزایش عمر مفید آن را شرح می‌دهیم:

انتخاب موتور متناسب با نوع کاربرد:

نخستین مورد در انتخاب الکتروموتور، تناسب توان و مشخصات فنی آن با کاربرد خاص و مورد نظر است؛ در غیر این صورت استهلاک آن افزایش می‌یابد.

نگهداری منظم و بازرسی دوره‌ای:

تمیز کردن منظم و پاک کردن آلودگی‌ها و گرد و خاک از موتور و نیز بررسی عملکرد سیستم تهویه موتور از افزایش دما و افت عملکرد آن جلوگیری می‌کند. علاوه بر این بایستی اجزای مختلف موتور مثل بلبرینگ‌ها، شفت‌ها و کاسه‌ نمدها به طور مرتب بررسی شوند.

روغن‌کاری و روان‌کاری منظم:

روانکاری منظم بلبرینگ‌ها و قطعات متحرک، کاهش اصطکاک و فرسایش آن‌ها را در پی خواهد داشت.

اجتناب از تحمیل اضافه بار به موتور:

اضافه بار فشار زیادی به موتور اعمال می‌کند و عمر مفید آن را کاهش می‌دهد.

ایجاد حفاظت برای موتور:

پیش‌بینی حفاظت در برابر حرارت و اضافه بار در مدار الکتروموتور، اهمیت زیادی در پیشگیری از وارد آمدن آسیب به موتور دارد.

جمع‌بندی

در این مقاله به تفصیل درباره تعمیر الکتروموتور، علل خرابی، راه حل‌های مناسب برای تشخیص خرابی و تعمیر و نیز راه‌کارهای افزایش طول عمر مفید آن سخن گفتیم. دیدیم در بعضی شرایط، ممکن است تعمیر الکتروموتور به‌صرفه نباشد و لازم باشد روی خرید الکتروموتور جدید برنامه‌ریزی کنیم.

با توجه به این‌که کالاصنعتی یک برند معتبر در زمینه تامین انواع الکتروموتور است، چنانچه تصمیم به خرید الکتروموتور یا کسب مشاوره در این خصوص دارید، می‌توانید با کارشناسان باتجربه ما در تماس باشید. امیدواریم این مقاله برایتان مفید باشد.

سوالات متداول